Сегодня в нашей рубрике "Читаем на татарском!" – произведение классика татарской прозы Фатиха Хусни "Энҗеле калфак". Это трепетная история любви самого Габдуллы Тукая – поэта, чьё имя стало символом татарской души. В этом рассказе оживают образы Казани начала XX века, мы видим дружбу легендарных личностей – Фатих Амирхана и Габдуллы Тукая. Мы становимся свидетелями того, как в сердце поэта зарождается трепет и нежность к своей первой и единственной любви всей жизни – к Зайтуне Мавлюдовой. Перед нами не легенда и не выдумка, а реальная love story. К сожалению, история их знакомства и общения короткая, но очень искренняя, и именно в то лето, когда два сердца повстречались, Тукай пишет очень много любовных стихов. Увы, им не суждено было быть вместе… Но что за калфак из жемчуга и как он объединял молодые сердца? Узнаете из рассказа.
Обратите внимание на язык Фатиха Хусни, он очень богатый и красочный. Написал он этот рассказ еще 1936 году, мы немного адаптировали и сократили текст.
***
Your browser doesn’t support HTML5
Энҗеле калфак (Фатыйх Хөсни)
"Әл-ислах" газетасы управление, здесь: редакцияЕкатерининская урамындагы 63 нче йортка, Фатих Әмирханның әтисе белән бертуган апасы Мәрьям Аппакова фатирына күчергәч, Габдулла өчен көтелмәгән хәлләр килеп туды. Бу күченүнең причина бик тә аңлаешлы иде: Фатихның аягы авырту сәбәпле, аңа "Болгар" номерларына чаклы барып йөрү шактый ук затруднилось. Мәрьям Аппаковалар ярты юлда иде, өйләре зур, күңелләре киң, аларга чаклы Фатихны көн саен иртән одноглазый Мәгъсүм кучер ат белән китереп куя торган иде.
Әнә шулай урын алыштыру нәтиҗәсендә Габдулланың тормышында һәм иҗатында, үзенә бертөрле светлый след калдырып, кавыша алмаган рассказ влюбленныхсыман, произошел один случай.
Монда, бәлки, шагыйрьгә егерме ике яшь тулган булуын һәм, җәй әле тик башланып кына киткәнлектән, табигатьнең природа в полном цвету да искә алырга кирәк. Һәрхәлдә, дуслар, үзләре генә калган чакларда, сөю-мәхәббәт, назлау һәм назлану темасына ешрак сүз кузгата башладылар. Мондый беседакүп вакытта Фатих башлап җибәрә, ул үзенә хас язвительная шуткабелән ниндидер намекиясый, үткен генә итеп подтрунивает.
Шуннан соң инде бер читтә студенты булып кына утыручы молодежь, әкренләп кузгалып, спор кушылып китә. беседа всё сильнее разгорается; кешеләр, үзләре дә сизмәстән, бу мәсьәләдәге карашларын, вкусы, идеалларын ачып салалар.
Берәүләр — бай кызына өйләнеп веселье и наслаждениечигү турында, икенчеләре — свобода женщин, өченчеләре яңа семейные отношениятурында сөйләп китәләр.
Фатих үзе, әллә кайчан сүздән туктаган,кресло кырын яткан хәлдә, яшь җилкенчәкнең бәхәсләшүен читтән генә слегка улыбаясь тыңлый бирә. Бу көлемсерәүдә бер үк вакытта яшьләрне беркадәр смотреть как на детейда, аларның әкренләп фикер йөртә башлавын күреп, эчтән генә куану да сизелә.
— Шулай да, — ди ул, бер читтә дәшми-тынмый гына тыңлап торган Тукайга борылып, — шулай да, Габдулла әфәнде, сезнең дә хатын-кыз, любовь и счастье хакында ничегрәк уйлавыгызны белеп китсәк, не помешало бы.
Болай да кечкенә буйлы Габдулла, Фатихның после того как вопрос резко был поставлен ребром, бөтенләй будто съежился, растерялся, аның йөзеннән чак кына сизелерлек алсу кызыллык уза. Әмма ул югалып калмый, шулай ук бу мәсьәлә буенча күңелендә йөргәннәрен берьюлы не торопиться все выложить на чистоту:
— Әгәр миңа калса, Фатих әфәнде, мин дөньяда бары тик ике генә хатын-кызны беләм: берсе – Пушкинның Татьянасы, икенчесе – минем немец теле укытучым Мария Карловна. Әгәр дөньядагы барлык хатын-кызлар да шулар кебек олы күңелле булсалар, мин, әлбәттә, алар белән бер урамнан рәхәтләнеп йөри алыр идем.
— Һәм бу турыдагы нәтиҗәсез бәхәсләрне шуның белән очларга теләп: – Фатих әфәнде, онытмаган булсагыз, без бүген "Аркадия"гә чыгарга булган идек, — дип, Әмирханның исенә төшерә. Фатих урыныннан кузгала башлый, һәм шуның белән сүз дә өзелеп кала.
***
"Аркадия" бакчасына чыгарга теләүчеләр күп һәм бик чуар була. Кабан күле өсте җай гына йөзүче легкие лодки, парусникибелән чуарланып кала, весла, как белые мальки, әллә кайдан ук ялтырап-ялтырап күренәләр, тегеннән дә, моннан да гармун һәм җыр тавышлары ишетелеп тора.
Зариф муллага Чистайдан кунак булып энесе Нәҗип хәзрәтнең кызлары килде. Алар болай да многоветвистый род, мондый күңел ачу көннәрендә бергәләп йөрергә яраталар, "Аркадия"гә барырга теләүче кунаклар очень много чыга, сыңар күзле Мәгъсүм кучердан башка тагын берничә экипаж да ялларга туры килә.
Юлда барганда, Фатих, алдагы тарантаска төялеп һәм шелковые шали астына кача төшеп утырган калфаклы кызларны күрсәтеп, Тукайның янтыгына төртә:
— Әнә алар арасында синең иҗадиятең алдындаготовая преклониться поклонницаларыңнан берсе бара. Кара аны, Габдулла әфәнде, әгәр җае чыгып, мин ул туташны синең белән таныштырырга уйласам, благодарностьбашка бер сүз дә әйтмәссең дип ышанам.
Фатихның бу искәртүеннән соң, Габдулла эчтән беркадәр встревожиться кебек булса да сиздерми, бары тик дустанә бер төс белән көлемсерәп кенә куя.
— Мин бит, Фатих җаным, туташлар белән әңгәмәгә әзерләнеп чыкмадым.
— ничего страшного, алар үзләре дә әле яңа ачылып килә торган милли чәчәкләребезнең тик почки, ростки генә. Алар синнән философия көтми, җаен туры китереп, синең авызыңнан чыккан несколько слов сүзишетсәләр, шуңа бик канәгать булырлар.
Бәлки, шулайдыр да, әмма Габдулла өчен шул минуттан башлап тынычлык бетте, күңелендә әллә нинди тәшвишле уйлар кузгалды, һәм әнә шул увлекательный уйлар арасыннан, әллә кайдан, узган ел язып ташлаган бер шигыренең беренче мисрагы нишләптер гел тел очына килеп тора башлады:
...И матур! Иренмәче, еш-еш кына көзгегә бак!
Күр йөзеңне: нинди нурлы, нинди алсу, нинди ак!
***
Барып җитеп экипажлардан төшүгә, яшь-җилкенчәк үзара бер ворковать, возня килеп алды. Кызлар, шагыйрь күңелендәге строки из стихотворения чынлап та сизгән кебек, көзгеләрен чыгарып калфакларын рәтләргә, чәчләрен төзәтергә, битләренә помада, пудра сөртергә тотындылар.
Фатих хитрец үз чамасы булган икән. Шунда тарантаста утырган җиреннән генәпо-быстрому привести себя в порядок дә:
— Туктагыз, Габдулла әфәнде, сез торып торыгыз, мин туташлар янына барып киләм әле, — дип, потянув лошадь, кызлар төркеме янына таба китте.
Алар барысы да бер агач тармаклары булганлыктан, һичбер тартынусыз Фатих тарантасы янына җыелып, поворковали как родственники, аннары Фатих кызлар арасыннан урта буйлы, түгәрәк ак йөзле, яшь кенә кызны үзе янында калдырып, аның белән бик кирәкле бернәрсә турында киңәшкән кебек сөйләшә башлады.
Әллә кайдан сизелеп тора: ул әлеге кызны Тукай янына барып килергә уговаривать иде. Чәченә ак калфак кадаган, өстенә килешле батист күлмәк киеп, накинула на плечи длинную шелковую шаль с кистями, җиңел сынлы бу кыз дөньяга бары тик бер генә көнгә килгән ак канатлы күбәләк төсле иде.
Җитмәсә, ул кыз Фатихның двоюродная сестра иде, аннары тагын Габдулла ул кызның үзенә бертөрле ягымлылык сирпеп көлгән тавышын да ишетеп калган иде. Гомумән, көне дә әйбәт иде, кешеләр дә күп иде, кояшы да бик көләч иде. Төсләр, авазлар, моңнар күп иде.
Аңа хәтле гел дип әйтерлек "Болгар" номерында, типографиядә заваленный бумагами, аннары "Әль-ислах" идарәсендә чуалган һәм узган көннәрендә ятимлектән башы чыкмаган Габдулла өчен кинәт килеп туган бу баш әйләндергеч якты көн ничектер күзләрне чагылдырган кебек булды.
***
Беренче карашка будто сошла с небес булып күренгән бу кыз чынлыкта Чистай хәтле Чистайдан тик бер генә теләк белән – шагыйрь Габдулла Тукайны күрү теләге белән генә килгән. Чистайның кызлар мәктәбендә укыган чагында ук ул кызга Габдулла Тукай дигән шагыйрь турында күп кенә ишетергә туры килгән иде, кулына төшкән күп кенә шигырьләрен ул үзе дә яратып укыган һәм многое знала наизусть. Ул унҗидегә җитеп килә торган бер кыз иде.
Ләкин кызның алдан корган исәпләре һәм өметләре һич тә көтелмәгән рәвештә һавага очтылар. Кыз, Фатих абыйсына ияреп, ояла-ояла шагыйрь Габдулла Тукай абыйсы белән танышырга дип килгәндә, Габдулла үз урынында юк, ул каядыр китеп барган иде. Фатих, алай-болай караңгалап, күзләре белән Тукайны бик тырышып эзләсә дә, нәтиҗәсе дә, шагыйрь үзе дә күренмәде.
Кыз, бу хәлдән шактый ук аптырап, Фатих абыйсыннан постаралась спрятать взгляд һәм, крутя в руках платок, кулларына урын таба алмагандай, уңайсызланып торды. Әлбәттә, Фатих ул кызныңискреннее смятение белән тулган күзләренә игътибар итмичә кала алмады.
— Нишләп танышсын соң? Мин кем соң ул хәтле? — Кызның күзләрендә әнә шундый сораулар чагылган иде.
Алар, абыйлы-сеңелле, бер-берсен яңа гына күргән кебек, күзгә-күз карашып алдылар. слова не нашлись.
— Әйдә, Зәйтүнә, утыр тарантаска. Халык янына барыйк. Ихтимал, Габдулла әфәнде дә шундадыр, — диде Фатих приказным тоном.
Зәйтүнә, һичбер каршылык күрсәтмичә, абыйсы янына тарантаска менеп утырды, һәм алар атны мәйданга, халык төркемнәренә таба тарттылар. Мәйдан тирәсенә якынлашу белән кыз, тарантастан җиңел генә сикереп төшеп, абыйсына бер сүз дә әйтмичә, агачлар таба йөгерде.
Агачлар арасында кыз һич тә уйламаганда Тукайны очратты. Икесе дә аптырашып калдылар.
— Сезне Фатих абзый эзли, Габдулла әфәнде, — дип, с трудом пытаясь вымолвить слово, ниһаять, әйтеп куйды кызый.
— Ә мин аны югалттым, — диде Габдулла, кызга чак кына бер караш ташлап.
Шәл чукларын бөтергәләп, нишләргә белмичә аптырап торучы Зәйтүнә бер үк вакытта матур да, аз гына кызганыч та иде.
— Сезнең калфагыгыз ычкынган булса кирәк, туташ, — диде Тукай бераздан.
Чынлап та, калфакның заколка ычкынган, кылаеп, бер якка авышып төшкән иде. Зәйтүнә ике куллап калфагына ябышты.
Беренче танышуның кыска гына очрашуы аларның икесенә дә произвело сильное впечатление.
***
Юк, дөньяда хатын-кыз дигәнең немец теле укытучысы Мария Карловна яки Пушкинның Татьянасы белән генә бетми икән! Дөньяда тагын урта буйлы, түгәрәк ак йөзле, глаза словно черная черемуха, озын керфекле, оялчан кыз Зәйтүнә дә бар икән.
Менә ул, иңенә озын чуклы ефәк шәлен салып, пышные волосы өстенә ак калфагын утыртып, чак-чак кына аптырап, чуть смеясь, агачлар, кояш нурлары арасыннан, тавышлар, бәләкәй генә шатлыклар, кечкенә генә гөнаһлар арасыннан бер ялгызы ак канатлары белән легко порхая килеп чыга һәм Габдулланың ялгыз номерына, хәтта бикле ишекне дә ачтырмыйча, әллә кайдан гына үтеп кереп, шагыйрьнең аяк очларына килеп туктый.
Һәм бу юлы ул һич тә курыкмыйча, үпкәләү яки назлау сүзләре белән баш катырмыйча, ачыктан-ачык икърар итәргә тотына:
— Мин сезнең шигырьләрегезне яратам гына түгел, мин сезнең шигырьләрегезне яттан беләм, Габдулла әфәнде!
Рәттән бик күп тапкырлар кабатлана торган бу гади сүзләр, ул фәрештәнең рот с наперсток, то есть маленький ротик чыкканда, кабатлану булып ишетелмиләр, авазлар, берсе икенчесен күңелле рәвештә тутырып, тылсымлы бер шигърияткә, вечное счастьетеләп кылган превращается в молитву:
— Мин сезнең шигырьләрегезне яттан беләм, Габдулла әфәнде... Мин сезнең шигырьләрегезне яттан беләм, Габдулла әфәнде!
***
Екатерининская урамындагы 63 нче йортта торучы Мәрьям Аппакова Зәйтүнәнең дә апасы иде. Өстәвенә тагын Мәрьямнең Зәйтүнә яшьләрендә үз кызы да бар иде. Апасына килүдән Зәйтүнәне берәү дә тыя алмады.
Шулай итеп, Чистай кызы Зәйтүнә "Әль-ислах"чылар тирәсендә еш кына күренә башлады. редкокенә булса да, сүзләр дә ялганып киткәли, ләкин уку, мәктәп, образование һәм воспитание темасыннан еракка китми. Иң кызыгы: бу тыйнак күңелле, воспитанная кыз белән очрашып, сөйләшкәләп алган саен, Габдулланың күңелендә әллә нинди әйтелмәгән матур фикерләр уяна бара иде.
Һәм ул шушы 1908 елның җәендә күп кенә мәхәббәт шигырьләре язды, дуслары арасында сөю-сәгадәт темасына сүз чыкса, рәхәтләнеп колак сала, үзе дә кайбер репликалар кыстыргалап куя. неудачная любовь рәхәтләнеп көлә, еш кына Фатихтан аның мәхәббәт "романнары" турында сөйләтә, аларга карата үзенең фикерләрен әйтә, ләкин сүз туры килеп, аның үз мәхәббәтенә кагыла башласалар, һаман шулай, нәкъ борынгыча итеп:
— Мин дөньяда ике генә хатын-кызны беләм... — дип, отвечал коротко и решительно.
***
"Әл-ислах" идарәсе тирәсендә калфаклы кызларның йөрүе туктамады. Ахырда беркөнне бу перешёптывания, общение редакторга ук барып ишетелде, һәм ул, егет-җилән тирәсендә кызларның чуалуын табигый бер хәл дип санаса да, редакциядә веселые девушки чырылдатып йөртүне ошатмаганлыгын белдерде.
Шулай да яшьләр үзенекен итте. Габдулланың Чистай кызына нравиться әллә кайдан сизеп, аларны ныклап бер очраштырырга булдылар. Әлеге шул 1908 елның җәе иде.
"Әл-ислах" идарәсе урнашкан фатирга берсеннән-берсе матур киенгән ике-өч кыз килеп керде. Болар барысы да Фатихларның родня булып, арада, әлбәттә, Зәйтүнә дә бар иде, һәм бу килүендә ул аеруча матур иде.
Элек Фатих үзе, аннан башкалар Габдулланы туташлар янына чыгарга чакыра башладылар, ләкин Тукай, әле теге, әле бу причина табып, һаман редакция бүлмәсендә кала бирде. Ниһаять, хәйләгә ябыштылар. Кызлар саубуллашып чыгып киткән булдылар, ишек ачылып ябылган тавышлар, хушлашулар, "безгә дә килеп утырыгыз" кебек сүзләр ишетелеп калды.
Шуларның барыннан да соң, берсе Габдулла янына кереп:
— Әйдә, үзебез генә калдык, эшеңне куеп тор, берәр партия шашка уйнап алыйк, — дип сөйләнә-сөйләнә, Тукайны взять под руку түр якка алып чыкты һәм, застенчиво покраснел шагыйрьне шундый ук каушап кызарган Зәйтүнә янында калдырып, үзе чыгып китте.
Бер җәй эчендә менә икенче тапкыр инде Тукай бу сөйкемле кыз белән икәүдән-икәү торып калды. Ләкин алар бу юлы да нәзакәтле исәнләшүдән һәм бер-ике авыз сүз әйтешүдән ерак китә алмадылар.
Тик исә шул: Габдулла бу күрүендә кызның башындагы калфагы чын жемчужный калфак булмаганын белеп алды һәм, әгәр сблизиться танышып китсәләр, ничек булса да тырышып, аңа чын энҗеле калфак алып бүләк итәргә дип отложил в душе.
Шагыйрьнең сизгер күңелендә сөйкемле Чистай кызы үскәннән-үсә бара иде. Килде бер вакыт, хәтта шул көзне үк. Тукай Зәйтүнә белән сөйләшергә һәм нәтиҗәле итеп собрал в себе достаточно смелости, чтобы заговорить.
Шагыйрь күңелендә мондый борылышны тудыра алырлык вакыйга һич тә көтмәгәндә килеп чыкты. Кызыклы да, гыйбрәтле дә вакыйга булды бу.
Әллә кайдан гына Казанга килеп чыгып, гаҗәеп бер өлгерлек һәм шомалык белән "Бәянелхак", "Нур" газеталарында бер-бер артлы берничә көйле сүзләр тезмәсе бастырып чыгарган һәм, шундый ук җитезлек белән Казан сәүдәгәрләренең түрләренә менеп, быть люзоблюдом, алар төчкергәнгә "Дөрес, дөрес! Шәп чыкты" дип раслап торырга өйрәнгән Рәкыйп Җамал дигән шагыйрь, байлыкларына кызыгып, Апанаевларның җир-суга, таш пулатларга хуҗа булган алтмыш яшьлек коренастая кызына – "Шаукый Фатыймасы" дип бөтен о которой все говорили в Казани кызга өйләнеп куйды.
Бу "берсе алма, берсе хөрмә" шәһәрне шаулатып туй иттеләр, урамга фаэтоннар чыкты, кесәләрдән кошелек чыкты, ишегалларына майлы чәкчәк, милли пәрәмәч исләре чыкты һәм, шул уңайдан, "Әль-ислах" газетасында Тукайның "Хәзерге өйләнүчеләр" дигән көлкеле шигыре басылып чыкты.
Бу шигырь шома кияү белән пожилая женушка вакыйгасыннан шаулаган Казанны тагын бер кат шаулатып алды. Дуслары, Тукай белән бергә көлеп:
— Афәрин, Тукай! — диделәр, ә дошманнары һәм Печән базары:
— Кайдан килеп чыкты бу узкие штанины. Так ругали бунтарную молодежь во времена Тукая, тех кто носил модную западную одежду, не подчиняясь старым устоям.? — дип аптырап, башларын чайкарга тотындылар.
Ләкин Габдулланың йөрәге моның белән генә дә басылмады.
Габдулла хисләрне һәм яшьлекне алтынга сатып яшәп азапланучыларны күрә торып та, үзенең саф хисләре алдында оялып, башын комга тыгып маташуы аңа ничектер коточкыч көлке тоелды, һәм ул, бер кешегә бер сүз дә әйтеп тормастан, өст-башына алырга дип җыеп килгән акчасына кечкенә генә энҗеле калфак сатып алды һәм Чистай кызын эзләп китте.
Башта Екатерининская урамына, аннан Яңа бистәгә – Зариф хәзрәт өенә барды. Ләкин ул соңгарак калган иде, Чистай кызларының әле хәзер генә пароходка төшеп китүләрен, әле китеп тә өлгермәү ихтималы булганлыгын аңа хәбәр иттеләр.
Габдулла, энҗеле калфакны кесәсендә килеш сжимать хәлдә һәм үз хисләренә үзе погружаясь в свои чувства, пристаньга чапты. Ләкин прежняя робость өчен, күрәсең, язмышның аннан көлүе булгандыр: ул пристаньга төшеп җиткәндә, "Кама" дигән җыйнак кына ак пароход, дебаркадердан аерылып, шумно плывёт суның уртасына кереп бара иде.
Палубада, яулыклар болгап саубуллашучы кешеләр арасында, без движения калып Казан өстенә моңсу караш ташлап баручы бер кызны күреп алды Тукай. Ул идеме ул, әллә түгел идеме?
Аңа кинәт бик күңелсез, бик грустно булып китте. Мәгънәсез бер чүпрәк кебек булып калган энҗеле калфакны кесәсендә әвәли-әвәли, шагыйрь, пароход тәмам күздән югалганчы, яр буенда басып торды.
***
На нашем сайте вы можете прочитать и другую повесть Фатиха Хөсни:
Если у вас есть предложения по текстам, то Вы всегда можете оставить их по адресу: eydetat@gmail.com
Заходите на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Telegram-е, Instagram-е, Youtube и Тиктоке.
Скоро – больше! До встречи, сау булыгыз!
БУ ТЕМАГА: Йөзек кашы (Перстень) — Фатих Хөсни (отрывок)